Zanella’s Point of view
“Lola…” halos mamaos na ako dahil sa labis na pag-iyak, habang nakaluhod sa harap ng puntod nang aking lola. Nang mamatay siya kahapon ay kaagad namin itong inilibing sa likod ng bahay. Wala namang ibang pamilya si Lola maliban sa akin, at malaki ang pasasalamat ko sa matandang si Don dahil tinulungan niya akong mailibing ng maayos ang aking abuela. Kung ako lang mag-isa, marahil ay hindi ko kakayanin, O baka, mas gugustuhin ko pang sumama na lang din sa libingan nito.Ano pa ba ang gagawin ko sa buhay? Ang mamuhay na mag-isa sa bundok at hintayin kung kailan ako mamamatay? Mula sa himpapawid ay naririnig ko ang malakas na huni ni Sky, batid ko na maging siya ay nagluluksa rin na tulad ko. “Lola, ang daya mo naman, alam mo naman na ikaw lang ang pamilya namin ni Sky. Pero bakit mo kami iniwan?” Humihikbi kong sabi habang inaayos ang lupa sa ibabaw ng kanyang puntod. Patuloy lang ako sa pagtatanim ng mga rosas habang kinakausap ko ang aking abuela. Gusto ko na maganda ang kanyang libingan at sa pagsapit ng tagsibol ay siguradong mapupuno ng mga pulang rosas ang buong puntod ng aking abuela.“Iha, masakit na sa balat ang sikat ng araw, maari nating ipagpatuloy ‘yan mamayang hapon.” Narinig kong sabi ni tandang Don, malungkot na umiling ako sa kanya habang patuloy naman sa pagpatak ang aking mga luha. Sinipat ko ang sinag ng araw bago tumingin sa aking anino.“Mag-a-alas-onse pa lang, maaari na kayong maunang umuwi at susunod na lang ako.” Ani ko sa matamlay na tinig, nakita ko ang labis na pagkamangha sa mukha ni Tandang Don ngunit hindi ko na siya pinansin pa at ipinagpatuloy ko na lang ang pagtatanim sa mga halamang rosas.“Iha, paano mo nalaman ang oras gayung wala ka namang relo?” Nagtataka niyang tanong sa akin, kaya saglit na nilingon ko s’ya at kita ko na nakatingin siya sa suot nitong relo.“Bumabase lang ako sa sikat ng araw at sa direksyon ng aking anino.” Matamlay kong sagot dahil wala akong ganang makipag-usap ngayon.“Ah, ganun pala ‘yun, matalino kang bata. By the way, ngayong patay na ang lola mo, Zanell, kailangan mong sumama sa akin dahil hindi ligtas para sayo ang mapag-isa dito sa gitna ng kagubatan. Ako na ang bago mong pamilya, Iha, at huwag kang mag-alala dahil ituturing kita ng higit pa sa isang anak.” Nang marinig ko ito ay biglang natigil ang mga kamay ko sa paghuhukay ng lupa. Nagsimula na namang lumabo ang aking mga mata kaya ng lumingon ako sa matandang Don ay halos hindi ko na siya maaninag.“T-Talaga?” Naninigurado kong tanong sa garalgal na tinig. Nakita ko ang katapatan mula sa mga ngiti nito at nang ibuka niya ang kanyang mga braso sa ere ay tumayo ako at lumapit dito. Umiiyak na yumakap ako sa kanya. “Oo, naman, anak.” Malambing niyang sagot.“S-Salamat, sa totoo lang ay hindi ko na alam kung paano na kami ni Sky. Napakabait ni Bathala dahil kahit wala na ang lola ko ay nagpadala siya ng tulong sa katauhan mo. Salamat, tandang Don.” Ani ko sa pagitan ng aking pag-iyak. Natigil ako ng bigla siyang tumawa.“Ano ba talaga ang itatawag mo sa akin, Iha?” Nakangiti niyang tanong na mukhang nagigiliw sa akin. Nahihiya na napahawak ako sa aking ulo dahil maging ako ay naguguluhan din. Paano nga ba napunta sa tandang Don ang tawag ko sa kanya? “Pasensya na, Lolo na lang siguro.” sagot ko sabay ngiti.“Oh, hala sige Lolo, bilisan na natin at kailangan na nating umalis ng maaga para hindi tayo abutan ng dilim sa daan.” Nababahala niyang wika. Kahit papaano ay gumaan ang aking pakiramdam, dahil hindi pa rin ako nag-iisa, sapagkat may bago na akong pamilya. Nalulungkot man ako sa pagpanaw ng aking abuela ay masaya na rin ako para sa kanya dahil batid ko na hindi na siya nagdurusa sa kanyang sakit. Marahil ay masaya na ito sa piling ni Bathala.Mabilis kong tinapos ang pagtatanim sa puntod ni Lola, nang matapos ay inaya ko na si Lolo na umuwi na sa bahay upang maayos ko na ang mga dadalhin naming gamit.“Iha, huwag mo ng dalhin ang mga damit na ‘yan dahil maraming damit sa bahay, at maaari din tayong bumili ng mga kakailanganin mo.” Narinig kong bilin ni Lolo kaya pinili ko na lang ang dalawang pares ng damit at inilagay ito sa loob ng isang bag na yari sa dahon ng bulǐ. Napansin ko na natigilan si Lolo at lumapit siya sa higaan ng aking Lola. Inangat ni Lolo ang higaan at mula sa ilalim nito ay nakita ko na kinuha niya ang isang kahon na nilala pa ni lola gamit ang dahon ng niyog.“Huh? Ano ‘yan?” Nagtataka kong tanong bago lumapit kay Lolo at nakiusyuso na rin. Mula sa maliit na kahon ay inilabas niya ang isang kumikinang na gintong kwintas na may nakasabit na singsing. Biglang nagliwanag ang mukha ko ng maalala ko, na ito ‘yung nawawala kong kwintas. Halos araw-araw akong pinapagalitan ni Lola dahil madalas kong maiwala ang kwintas na ito. Patunay ang sinulid na nagdurugtong sa kwintas upang muli itong mabuo. Hindi ko alam na itinago pala ito ni lola.Kinuha ko ang kwintas sa kamay ni Lolo at isinuot ito sa aking leeg.“”S-Sa iyo ba ang kwintas na ‘yan? Zanella?” Hindi makapaniwala na tanong ni lolo, ang mukha niya ay parang akala mo ay nakakita ng multo.“Hm, sa akin ito, ang sabi ni lola ay suot ko na raw ang kwintas na ito bago pa ako ibinigay sa kanya ng isang babaeng hindi niya nakikilala. Hindi ko na kasi matandaan ang lahat dahil masyado pa akong bata nun.” Nakangiti kong sagot habang pinagmamasdan ang singsing. Nakakatuwa kasi, dati-rati ay hindi ito kasya sa kamay ko pero ngayon ay sakto na s’ya kaya pwede ko na itong suotin.“Tingnan mo nga naman ang tadhana, hindi ko inaasahan na ang batang ito ay nasa harapan ko na mismo. Mas lalo kitang dapat na ingatan at masigurado ang iyong kaligtasan.” Makahulugan niyang sabi na hindi ko naman naunawaan.Nang masiguro na maayos na ang lahat ay nagsimula na kaming maglakbay pababa ng bundok. Medyo nahihirapan pa si Lolo dahil sa paika-ika niyang lakad. Dala na rin ng katandaan ay mabilis na itong mapagod at halos hingal kabayo na rin ito. Habang si Sky ay nanatiling naka-hapon sa aking balikat.Pinaghalong saya at lungkot ang aking nararamdaman ng mga oras na ito, masaya ako dahil ito ang unang pagkakataon na makakarating ako sa lungsod. Malungkot, dahil iiwanan ko na ang lugar na naging bahagi ng buhay ko.Hindi ko alam kung anong buhay ang haharapin ko pagdating sa lungsod. Pero hindi naman ako natatakot dahil batid ko na hindi ako pababayaan ni Lolo. Isa pa, kasama ko naman si Sky at alam ko na kailanman ay hindi ako nito iiwan.”“Papa!” Ang malakas na palahaw ni Gracia habang patuloy na hinahagod ng asawa nito ang kanyang likod. Maging si Esmeralda ay tahimik na umiiyak dahil sa masaklap na aksidenteng sinapit ng kanilang ama. Ngayong araw ng Lunes ay kumpleto ang buong pamilya sa loob ng mansion. Nagluluksa sila sa pagkamatay ni Don. Rafael. Iniisip nila na malabong makaligtas pa ito mula sa aksidente dahil matanda na ito kaya kahit hindi pa nakikita ang katawan ni don Rafael ay ipinagluluksa na ito ng lahat.Nagulat ang buong bansa ng kumalat ang balita tungkol sa isang chopper na nag crash sa bahagi ng kabundukan ng Sierra madre. Tanging ang walang buhay na tauhan ni Don. Rafael ang nakita ng mga rescue operation mula sa sumabog na chopper. Nabigo sila na makita ang katawan ni Don. Rafael at hanggang ngayon ay pinaghahanap pa rin ang bangkay nito upang mabigyan ng maayos na libing. Malungkot na nakaupo si Alexander mula sa pang-isahang upuan habang nakatitig sa malaking larawan ng kanyang Abuelo na napapa
“Simulan mo na kumpadre.” Ani ni Lolo sa isa pang lalaki na ipinakilala niya sa akin na Judge daw ang pangalan. Halos hindi nalalayo ang edad nito sa kanya. Hindi ko maunawaan kung ano ang ibig sabihin ng mga nangyayari kaya ipinagkatiwala ko na lang ang lahat kay lolo. Mabait naman si Lolo kaya malaki ang tiwala ko sa kanya at batid ko na hindi ako nito ipapahamak. Apat lang kami na nandito sa loob ng isang silid na halos mapuno ng libro, pati si nanay Asun na katiwala ni Lolo sa bahay nito ay nandito rin upang maging saksi daw sa magaganap na kasalan.“Sigurado ka ba sa nais mong mangyari kumpadre?” Anya ng lalaki bago ito tumingin sa aking mukha. Nang ngumiti ako sa kanya ay ngumiti din siya sa akin. Tulad ni lolo ay mukha din naman itong mabait. Hala sige kung hindi na talaga magbabago ang isip mo, simulan na natin.” Nakangiti niyang sagot bago sinimulang basahin ang hawak nitong libro.“Ikaw Zanella tinatanggap mo ba si Rafael bilang asawa mo sa hirap at ginhawa?” Nakangiti niya
“Iha, tandaan mo ang bilin ko, huwag na huwag kang lalabas ng gate. Natatakot ako na baka mamaya ay maligâw ka sa labas at mapahamak.” Ito ang mahigpit na bilin ni Don Rafael kay Zanella habang sinusuklay ang mahaba nitong buhok gamit ang kanyang mga daliri. “Bakit kasi kailangan mo pang umalis? Sasama na lang kami ni Sky.” Nakasimangot na tanong ng dalaga kaya naman napangiti si Don Rafael dahil pakiramdam niya ay para siyang may maliit na anak. “Pangako babalik ako kaagad, basta huwag mong susuwayin ang bilin ko, ha. Malawak ang bakuran at malaya kang gawin ang lahat ng gustuhin mo dito..” Ani ni Don Rafael na akala mo ay bata ang kausap kaya hindi nawawala ang ngiti sa mga labi nito. “Mangako ka na babalikan mo ako dito, hindi kasi ako kumportable kapag hindi kita nakikita sa bahay na ‘to. Ikaw lang kasi ang kaibigan namin dito ni Sky.” Malungkot na pahayag ni Zanell, nakadama ng awa ang matanda at wala sa loob na niyakap niya ito. Iniisip niya ngayon kung ano ang magiging kapal
“Ganito pala ang magiging ayos ng lamay ko sa oras na mamatay ako, hm, pero sa susunod maaari bang bawasan ninyo ang mga bulaklak? At ayoko rin ng larawan na ito, mas mainam kung gagamitin n’yo ang larawan ko sa aking silid.” Natatawa na bilin ni Don Rafael habang sinisipat ang lahat ng mga tao na umatend para sana sa huling lamay niya.“Akalain mo nga naman na nandito ka rin pala Mr. Romero? Sa kabila ng mahigpit na kompetensya ng ating mga kumpanya ay hindi mo pa rin ako natiis. Sadya talagang ang kapatawaran ay pinagkakaloob kung kailan patay na ang isang tao.” Matalinhaga na pahayag ng matanda ng makita niya ang mahigpit niyang kalaban sa negosyo. “Ngayon ako naniniwala Aragon na isa ka talagang masamang damo dahil nagawa mo pa ring makaligtas kay kamatayan.” Natatawa na sabi ni Mr. Romero habang naglalakad ito palapit kay Don. Rafael. “Ngayon ka lang tumama sa iyong sinabi.” Kapwa natawa silang dalawa sa tinuran ni Rafael. “Beuno, since na buhay ka pa naman ay kailangan mong b
Ang buong kabahayan ng mansion ay nababalot ng matinding kalungkutan dahil sa pagkakataong ito ay totoong pumanaw na si Don. Rafael. Nang mga oras na ito ang lahat ng miyembro ng pamilyang Aragon ay kasalukuyang nasa loob ng library. Hinihintay ng lahat kung kailan babasahin ng abogado ang last will testament ng yumaong si Don. Rafael.“Since kumpleto na ang lahat, makinig, dahil sisimulan ko ng basahin ang mga huling habilin ni Don. Rafael. Hindi lingid sa inyong kaalaman na bago lumitaw si Don Rafael mula sa isang aksidente ay pinabago niya ang lahat ng mga nakasulat sa kanyang last will. Halos ang lahat ay nagulat sa naging pahayag ng abogado, at ibayong kabâ ang lumukob sa puso ng bawat isa. Makapigil hininga ang bawat sandali para sa paghahayag ng yaman ng kanilang amahin. Habang si Alexander at ang kanyang ina na si Rosario ay tahimik lang sa kabilang bahagi. At mula sa kabilang panig ay kalmanteng naghihintay si Esmeralda ganun din ang kanyang mag-ama na si Lucio at Patricia.
Zanella’s Point of viewMahigit isang linggo na ang lumipas simula ng umalis si Lolo. Nakadama ako ng lungkot dahil pakiramdam ko ay parang kinalimutan na yata ako nito. Malungkot na pumasok ako sa loob ng kanyang kwarto at tumambad sa aking paningin ang maraming larawan na nakadisplay sa ibabaw ng isang estante. Isang matamis na ngiti ang lumitaw sa bibig ko ng makita ko ang magandang ngiti ni Lolo mula sa ibang lawaran, ngunit mas naagaw ng isang larawan ng lalaki ang aking atensyon.Napaka gwapo niya na katulad ni Lolo, subalit ang mukha nito ay masyadong seryoso na parang akala mo ay galít kung makatingin. “Sino ka? Bakit mukha kang masungit? Kapag nagkita kayo ng matandang Don na ‘yun sabihin mo na galit na ako sa kanya. Hmp! Huwag kang mag-alala anak babalikan kitah.” Parang tanga kong sabi sa larawan ng gwapong lalaki bago ginaya ang sinabi ni Lolo sa akin nung araw na umalis ito. Sa kabila ng hinampo na nararamdaman ko ay hindi ko kayng magalit sa kanya, sapagkat siya ay may
Alexander Point of view“Nay Asun!” Masaya kong tawag sa katiwala ng aming ancestral house, ilang dekada ng naninilbihan sa amin si Nanay Asun kaya halos kapamilya na ang turing namin dito. “Ay kabayo!” Gulat niyang sigaw at hindi sinasadya na naihagis nito ang hawak na sandok. “Xander!?” Hindi makapaniwala niyang bulalas sa aking pangalan habang nanlalaki ang mga mata nito ng makita ako. Matinding kasiyahan ang lumarawan sa mukha nito at sinugod niya ako ng yakap. “Diyos ko, mahabaging langit! Bakit ngayon ka lang nagpakita sa akin kang bata ka? Dalawampung taon na ang lumipas ng huli kitang nakita at ngayon ay ang laki-laki mo na! Sabihin mo sa akin, may asawa ka na ba?” Sabik niyang tanong sa akin, imbes na sumagot ay nakangiting umiling na lang ako sa kanya. Hindi ko pa masabi sa kanya na iyon talaga ang dahilan kung bakit biglaan ang pag-uwi ko dito. “Nay Asun, bakit parang hindi yata nagbago ang mukha mo? Twenty years na ang lumipas pero parang hindi ka yata tumatanda.” Nakang
Zanella’s Point of viewHindi ko alam kung gaano na katagal kaming nakatitig sa isa’t-isa ng lalaking ito, at halos hindi na kumukurap ang mga mata ko. Gwapo sana ang lalaking ito pero kung makatingin ay parang gusto akong balatan ng buhay. “Nay Asun, may galit ba sa akin si Alexander?” Pasimple kong bulong sa katabi kong matanda habang hindi ina-alis ang tingin sa mukha ng binata. Dahil sa sinabi ko ay bumunghalit ng tawa si nanay Asun na tila tuwang-tuwa sa kanyang narinig.“Naku kang bata ka, kung ano-anong iniisip mo.” Natatawang sabi ni Nanay Asun bago lumingon kay Alexander. Kasalukuyan itong tahimik na nakaupo sa kabilang bahagi ng lamesa.“Siya nga pala, anak, bakit nga pala biglaan ang pag-uwi mo dito?” Curious na tanong ni Nanay Asun na para bang kilala na nito ang binata.“Ehem, Nay Asun, marahil ay hindi n’yo pa alam ang tungkol sa pagkamatay ng aking lolo na si Don Rafael.” Anya ng bruskong tinig nito, mabilis na lumayo ang aking likod mula sa sandalan ng bangko at gali