SA LOBBY ng ospital, nag-usap pa muna uli sina Markus at Helena bago nagpas’yang umuwi ang una. “Maraming salamat, Markus.” ani Helena na hinawakan pa sa braso ang binata. “I promise, you won’t regret it.” Napangiti ang binata. "Hindi na ako natahimik matapos ang pag-uusap natin, Mam…” “Helena, Markus. Helena na lang. Kahit sa papel lang tayo magiging mag-asawa, binibigyan kita ng karapatan na maging kaswal na lang sa akin.” Nakangiti si Helena. Halata ang labis na kasiyahan. “Kahapon pa, nakabuo na ako ng desisyon, H-helena. Pero kanina, nang makita ko kung paano ka nahihirapan sa pagbubuntis mo, at lalo na nang makita ko rin kung gaano kahalaga sa ‘yo ang lola mo, idagdag pang may sakit pala siya at hindi puwedeng bigyan ng mga alalahanin, mas tumindi ang hangarin ko na matulungan ka sa problema mo…” “Naaawa ka sa akin, ‘di ba?” Malungkot na napailing ang dalaga. “Ayoko sana ng kinaaawaan, Markus. But then, salamat sa simpatiya. And yes, tama ka. Napakalaking tulong ang gagawin

GUMAWI sa tabing bintana si Markus. Tahimik na nanungaw doon. Waring nag-iisip nang malalim. Maya-maya ay humarap uli ito sa pamilya.“Gusto ko sanang umalis tayo rito.” anito. Seryoso.Napamaang ang dalawang matanda.“Alam kong pag-uusapan lang tayo sa lugar na ito kapag nagpakasal na kami ni Helena. Ayaw kong pati kayo ay malagay sa kahihiyan ng dahil sa akin.”Nagkatinginan sina Mang Berting at Aling Lora.“Matagal na tayo sa lugar na ito, anak.” Naisatinig ni Aling Lora.Tahimik lang si Mang Berting.Tumango-tango si Markus. “Pero ang bahay na ito ay hindi sa atin ‘Nay. Nangungupahan lang tayo rito at nakatirik ito sa lupang pag-aari ng gobyerno. Isang araw, babawiin ito ng gobyerno sa kasera natin at paaalisin din tayo rito.“Tutal, binigyan tayo ng pera ni Helena, at galing man iyon sa maling paraan, gamitin na lang natin ito sa tama. Upang sa ganoon, kahit sa pamamagitan lang noon, maging tama ang sitwasyon ng pamilya natin.“Si Elsa, college na sana kung ‘di nahinto sa pag-aa

AYON kay Mang Boy, napansin na raw niya ang pananamlay ni Mang Berting nang magsadya ito sa kanila matapos igarahe sa may-ari ang tricycle nitong ipinapasada. May bitbit pa raw itong isang bote ng gin at niyaya siyang magpainit ng kaunti habang naghu-huntahan sila. Pinagbigyan naman daw niya ang kumpare.Bumili pa raw ito ng balot at chicharon sa naglalako at iyon ang pinulutan nila.Kung ano-ano lang naman daw ang napagkuwentuhan nilang magkumpare. Nabanggit pa nga raw nito na mag-aasawa na si Markus at baka umalis na sila sa lugar na iyon. Maya-maya raw ay sumandal ito sa silya na inuupuan. Pumikit. Sabi pa raw ay medyo tinatalaban na siya ng iniinom nila. Aniya, ihahatid na niya ang kumpare at medyo lasing na nga. Tumanggi raw ito at sabi pa ay iidlip lang ng kaunti. Hinayaan naman daw niya. Nagbanyo siya saglit pero pagbalik niya, napansin niyang tila ba hindi na ito humihinga. Kinutuban siya, at iyon nga, nataranta na rin siya. Iyong asawa niya ang agad na tumawag ng saklolo sa k

“ANONG MERON, Makoy?” May pagka-sarcastic na sita ni Clarisa sa binata nang ma-korner niya ito.Kumunot ang noo ni Markus sa narinig. “Ano kamo?”“Mayro’n ba akong hindi nalalaman?” Hindi ngumingiti ang dalaga.“Tumbukin mo na Clarisa, puwede ba? Alam mo namang busy ako sa pag-aasikaso kay tatay. Bukas na ang libing niya.” Inis si Markus.“Mula nang mamatay si Ka Berting, hindi na tayo nakapag-usap. Busy ka ba talaga o bisi-bisihan lang? Ang hirap, pag ‘yong amo mong maganda at mayaman ang dumarating, natataranta ka. To the rescue ka agad, eh. Samantalang ako na kaibigan mo, nandito lang ako sa tabi-tabi at bisi-bisihan din sa pagtulong sa lamay ng tatay mo, pero ni hoy ni hay ‘di mo ako pinapansin.”Natawa si Markus. “Para ka talagang bata. Iba ang sitwasyon ngayon, Risa. May nangyari na ipinagluluksa namin. Ngarag kaming lahat lalo na ako.”“Huuu, ngarag? Pero pag dumarating si Miss Helena, pumapalakpak ‘yang puwet mo!”“Tigilan mo ako, Risa. Wala akong panahong makipagbiruan sa ‘yo

MATAPOS ang pakikipagharap kay Doña Amanda ng pamilya ni Markus, nang gabing iyon ay nag-usap ng masinsinan ang mag-anak.“Wala nang atrasan ‘to, anak. Bukas, ikakasal ka na kay Helena.” ani Aling Lora na hindi alam kung anong emosyon ang paiiralin ng mga sandaling iyon.Matutuwa ba siya sa pinasok na buhay ni Markus na ang kapalit ay kaginhawahan nila, o malulungkot siya dahil matatali ang anak sa sitwasyong pare-pareho nilang hindi alam kung ang hatid noon ay suwerte sa binata.“Wala nang atrasan, ‘nay. Tuloy-tuloy na ‘to.”“Paano kung isang araw, matuklasan ni Doña Amanda ang totoo? Baka, makasama iyon sa matanda…!”Inakbayan ni Markus ang ina. “Nay, huwag na muna tayong mag-isip ng negatibo. Ang mahalaga lang ngayon, tinanggap ako ng buong-buo ni Doña Amanda. Kung ano lang ako. Kung sino lang ako. At gagawin ko ang lahat upang maging karapat-dapat ako sa paningin niya. Dumating man ang oras na matuklasan niya ang totoo, siguro, hindi magiging dahilan iyon para mangyari ang kinatat