HINDI alam ni Andrea kung anong oras na siya nakatulog ng gabing iyon. Madaling araw nang maalimpungatan siya. Sinulyapan niya ang wall clock. Pasado alas tres pa lang. At ewan niya kung bakit hanggang sa mga sandaling iyon ay tumatahip ang kan'yang dibdib. Pinakiramdaman niya ang paligid. Tila nakabibingi ang katahimikan.
Bumangon siya. Nagtungo sa kusina upang uminom ng tubig. Nasulyapan niya si Aling Adel sa karatig k’warto. Mahimbing pang natutulog ang matanda.
Tinungo niya ang silid ng ina. Tila may nag-udyok sa kan’ya na lapitan ito. Pinagmasdan niya ito sa pagkakapikit nito. Naupo siya sa kama. Hinaplos niya ang braso nito. Kinuha niya ang dalawang kamay at ikinulong ang mukha niya sa mga palad nito. “’Nay,” bulong niya dito. “Mahal ko kayo.” aniya habang umiiyak na naman.
Parang bata, tumabi siya sa ina at hinaplos pa ang pisngi nito. Naramdaman pa ng palad niya ang basang pisngi nito. Umiyak din ba ang nanay niya? Naantig ang kan’yang damdamin. Niyakap niya ito. Hinalikan sa pisngi. “Kalimutan na natin ang lahat, ‘Nay.” sabi pa niya. Na ewan kung bakit nasabi niya iyon. Basta kusa na lang 'yong lumabas sa bibig niya ng oras na iyon. “Hayaan n’yo na kahit wala nang magmahal sa akin. Matagal ko nang tinanggap ‘yon. Basta alam ko na mahal n’yo ako. Tama na ‘yon sa akin. Okay lang ‘Nay kahit mag-isa lang ako. Na wala akong asawa. Basta lagi lang kayong na’ndito. Hindi n’yo pa ako iiwan, ha?” mas hinigpitan niya pa ang yakap sa ina.
Maya-maya ay natigilan si Andrea. Pinakiramdaman niya ang matanda. Bakit tila hindi na yata ito humihinga? Idinikit niya ang tenga sa dibdib nito. Pagkuwa’y pinulsuhan ito. “’Nay? ‘Nay!” yugyog niya dito. “’Nayyy!!!” tila umalingawngaw sa tahimik na paligid ang sigaw at panaghoy na iyon ni Andrea.
IYON na pala ang huling gabi ng nanay niya. Ni hindi man lamang niya nabigkas dito na sa kabila ng mga nangyari, mahal niya ito. Na mahalaga ito sa kan’ya. At pinatatawad niya na ito.
***
“ALAM ng nanay mo na pinatawad mo na siya, Andeng. Tingnan mo siya, payapa ang anyo niya. Nakangiti. Naramdaman niya ang pagpapatawad mo.” ani Aling Adel. Binibigyan ng lakas ng loob at tila konsolasyon si Andrea.
Tumango-tango ang dalaga. “Hindi man lamang kami nagkausap nang masinsinan bago siya umalis, Aling Adel.” Buong kalungkutang saad ng dalaga. Matuyo’t mabasa ng luha ang kan’yang mga pisngi. “Mahal ko ang nanay ko. Mahal ko siya...”
“Alam ko. Dahil kung hindi, disin sana ay sinuway mo siya. Tinikis. At mahal na mahal ka rin niya. Madalas niya iyong binabanggit sa akin. Kaya labis din ang pagsisisi niya.”
Naglandas na muli ang luha sa pisngi ng dalaga. Mag-isa na lamang talaga siya ngayon. Wala na'ng magulang. Walang pamilya. Kung paano siya magsisimula, hindi niya alam.
***
ANG sumunod na mga araw matapos ilibing si Aling Selya ay lubhang napakahirap. Para bang nangangapa sa dilim si Andrea.
Kahit saang sulok sa bahay nilang iyon, para niyang nakikita lagi ang ina. May mga gabi na bigla siyang magigising. Na tila may humahaplos sa kan’ya. Yumayakap. At wala siyang gagawin kun’di ang umiyak na lamang.
Hindi na niya tinapos ang bakasyon na kusang ibinigay sa kan’ya ng eskwelahan para sa kan’yang pagdadalamhati. Lalo siyang makadarama ng kahungkagan kung nakapirmi lang siya sa bahay. Papasok na siya uli. Sa pagtuturo, malilibang pa siya. Masaya siya sa piling ng kan’yang mga estudyante.
“Ano ang plano mo ngayon?” tanong sa kanya ni Meldy, ang isa sa co-teacher niya at malapit na kaibigan. Ninang din siya ng panganay na anak nito.
Nasa canteen sila noon. Nanananghalian.
Nagkibit balikat si Andrea. “Hindi ko alam. Tuloy ang buhay. Ganoon lang naman, ‘di ba?”
Ginagap nito ang palad niya. “Gusto mo, pasamahan kita sa inaanak mo? Para naman may nakakausap ka sa bahay n’yo. Doon muna siya mag-stay sa’yo o uuwi after ng class niya.”
Tumawa si Andrea. “Matatakot sa bahay ‘yon. Minsan nga nag-text sa akin ‘yon, eh. Kung nagpaparamdam daw ba ang lola Selya niya. Sagot ko’y parang nagpaparamdam nga. Kasi feeling ko kako, ‘di ako nag-iisa. Na may kasama pa rin ako lagi sa bahay.”
Natawa rin si Meldy. “Anong sabi?”
“Plano nga daw sana niya na samahan ako roon minsan. Kaso nagpaparamdam daw pala ang nanay kaya ayon, umatras ang loka. Baka raw hilahin ang paa niya.”
Nagtawanan ang magkaibigan.
“Pero, ‘di nga? Nagpaparamdam talaga ang Nanay Selya sa’yo?” hinaplos-haplos pa ni Meldy ang mga braso. “Naku, kinikilabutan naman ako!”
Natawa na lang si Andrea.
“Bakit hindi mo na lang ituloy ‘yong plano mo noon na mag-abroad?” ani Meldy pagkuwan. “In demand ang teachers abroad, mare. Wala nang pipigil sa’yo ngayon. Saka may chance na mapa-asenso mo na ang sarili mo. ‘Di gaya dito sa school natin, hanggang ngayon, ‘yong demand natin sa gobyerno hindi pa rin mapagbigyan.”
“Para ano pa at aalis ako rito? Wala namang dahilan para magsikap pa ako. Aanhin ko ang maraming pera wala naman akong pamilya?”
Naaawa si Meldy sa kaibigan. “Malay mo, sa ibang bansa ka pala makahanap ng lalaking makakasama mo habangbuhay?” hirit pa nito. “Magkakaroon ka pala roon ng forever?”
“Puro ka kalokohan.” Tumawa na lang uli si Andrea. “Matanda na ako, mare. Hindi na ako umaasa na makakatagpo pa ng magmamahal sa akin ng totoo.”
“Loka! ‘Kala mo naman gano’n na siya katanda? Wala ka pang k’warenta, ‘no? ‘Yong iba nga d’yan lampas singk’wenta na humihirit pa? Saka hindi naman halata na magku-k’warenta ka na, a? Maganda ka, mare. At hindi pa kumukupas ang ganda na ‘yan. Maniwala ka sa akin, makakabihag ka pa!”
Inirapan niya ang kaibigan. “Naku, tara na nga. Malapit nang matapos ang lunch break. Baka nagbabatuhan na naman ang mga students ko!”
Matapos ang kan’yang klase, sa jeep na sinasakyan pauwi, kanina pa pinagmamasdang mabuti ni Andrea ang mag-inang sa harapan niya nakaupo. Natutuwa siya sa batang babae na tant’ya niya ay nasa tatlong taon gulang pa lamang. Napakalambing nito sa nanay. Habang nakakalong ito, panay-panay ang halik nito sa ina na ikinangingiti niyang mabuti.
Napansin siya ng babae sa pagmamasid niya sa mga ito. Itinuro siya nito sa bata.
“Say ‘hi’ to Ma’m, baby.”
“Hi!” sabi naman ng bata. Kumaway pa ito kay Andrea.
“Hello.” sagot niya. Lalo siyang natuwa dito. “You’re so sweet, baby. What’s your name?”
“Angel.” Bibong tugon agad ng bata.
“Where’s ‘po?’ Nawawala na naman ang ‘po?’ anang ina nito.
“Angel, po!” sabi uli ng bata.
Tumawa si Andrea. “Wow! Nice name. Beautiful just like you. And how old are you?”
Nag-m’westra sa daliri niya ang bata. “Three. Three, po!”
Lalong natawa si Andrea. “I’m impressed! Sana maging pupil kita someday, ano?”
“Saan po kayo nagtuturo, Ma’m?” tanong ng ina.
“D’yan lamang po sa Central.”
Tumango-tango ang babae. “Naku, sana nga po maging teacher kayo ni Angel pag nag-aaral na siya. Mu’kang mabait po kasi kayo, eh.”
“Pag tulog lang po.” Biro ni Andrea. At bago siya bumaba ng jeep, pinisil niya ang mabilog na pisngi ng bata dahil sa tuwa niya rito. “Take care, baby Angel. And God bless you and your mommy.”
“Thank you, Ma’m!” sabi naman ng nanay ng bata.
“Babay!” kumaway pa ang bata kay Andrea.
Nang gabing iyon, hungkag uli ang pakiramdam ni Andrea sa muling pag-iisa sa bahay nilang 'yon. Hanggang kailan kaya siya magiging ganoon? Mananatili na lamang ba siyang mag-isa habang buhay?
Naalala niya ang mag-inang nakasakay niya kanina sa jeep. Kung gaano ang kasiyahang ibinibigay ng batang iyon sa kan’yang nanay.
Ang cute ng batang ‘yon. Na lalo pang pina-cute ng pagiging bibo nito. Napapikit siya. In-imagine ang sarili na siya ang nasa katayuan ng babaeng iyon. Na siya ang nanay ng batang iyon. Napakasaya niya siguro.
Kung sana, mayroon siyang asawa. Kung sana, mayroon siyang mga anak. O, kahit isang anak lang.
Anak?
Bakit nga ba hindi? Bakit hindi siya mag-anak?
Pero paano? Sino ang magbibigay sa kan’ya ng anak?
Ipinilig-pilig niya ang ulo. Naloloka na yata siya. Kung ano-anong kalokohan ang pumapasok sa utak niya. Napaka-imposible ng iniisip niya. Paano siya magkaka-anak? Wala naman siyang nobyo? Lalong wala siyang asawa. Saka matanda na siya. Kung magkaka-nobyo uli siya o magkaka-asawa, magbuntis pa kaya siya?
“Wala ka pang k’warenta!” parang narinig niya uli ang tinig ni Meldy sa pag-uusap nila kanina.
Sabagay nga. At hindi pa siya nagmi-menopause! Malakas pa ang regla niya. Normal pa ang buwanang dalaw niya!
Muli, paano? Magpa-paskel ba siya sa harapan ng bahay nila ng ganito? WANTED: MANLILIGAW! ASAP! Paano kung ‘di niya magustuhan ang manliligaw sa kan’ya?
O kaya ganito – WANTED: BABY MAKER!
Gustong batukan ni Andrea ang sarili. Nababaliw na nga yata siyang talaga sa mga walang k’wentang bagay na iniisip niya.
Walang k’wenta? Hindi walang k’wenta ang mangarap na magka-anak. Kailangan niya ng anak. Iyon ang magpapa-kumpleto ng pagkatao niya. Iyon ang magpapasaya sa kan’ya. Iyon ang makakasama niya sa kan’yang pagtanda! At iyon ang magpapalimot sa kan’ya nang lahat ng kabiguan niya sa buhay.
Napasulyap siya sa larawan ng ina na nakasabit sa dingding. “Patawad, ‘Nay. Kung mali man ang mga naiisip kong ito.” usal niya.
NANG gabing iyon, nauwi sa mas malalim na pag-iisip ang utak ni Andrea, ngunit sa pagkakataong iyon, hindi na ang tungkol kay Aling Selya ang umo-okopa rito kun’di ang kagustuhan niyang magkaroon maski ng isang anak lamang. Mula sa lalaking nagtataglay ng magagandang katangian.Alam niyang mali ang pina-plano niyang iyon. Labag iyon sa kalooban ng Diyos, pero maiaalis ba sa kan’ya ang maghangad ng ikaliligaya niya ngayon? Ilang taon na rin siyang nagdurusa. Ilang taon na rin siyang nagtitiis sa kalungkutan mula nang pahinlutan niyang manipulahin ng nanay niya ang kan’yang buhay. At ngayong wala na ito, pagkakataon na'ng ang isipin niya naman ay ang tungkol sa sarili niyang kaligayahan. Kasalanan man iyon at kung parusahan man siya ng Diyos, bahala na. Basta, anoman ang mangyari, tutuparin niya ang pinaplano niya.Bago niya tuluyang ipinikit ang mga mata, buo na ang desisyon niya. At positibo ang magiging pananaw niya. Magkakaroon siya ng anak. At gagawin niya ang lahat upang matupad
KANINA pa nasa harap ng desk top computer niya si Andrea. Sa wakas, nakumbinsi na rin siya ni Meldy na gumawa ng account niya sa face&book.Noong una, ayaw niya sana na magkaroon ng anomang access sa kahit na anong social media app. Alam niya kasi kung gaano ka-epektibo ang internet sa buhay ng isang tao. Isang pindot o browse lang sa computer bubulaga na sa ‘yo ang maraming bagay na gusto mong malaman. At mayroon siyang gustong iwasan. Ang kan’yang nakaraan.Mahigit isang dekada na rin buhat nang makabalita siya ng tungkol kay Carlos. Huling impormasyon na narinig niya tungkol dito ay may asawa na raw ito. Kapwa OFW daw nito sa abroad ang napangasawa at may dalawa ng anak. May kirot pa rin siyang nadama nang malaman iyon dahil minsan nga sa buhay niya, pinangarap niya na si Carlos ang lalaking makakasama niya habangbuhay.Minsan ay inilarawan niya rin sa kan'yang imahinasyon na nakasuot siya ng trahe de boda. Naglalakad siya patungong altar habang ito ay buong kaligayahan na naghihin
HINDI alam ni Vincent kung ano ang kahulugan ng nararamdaman niya sa mga sandaling iyon. Mula pa kanina, speechless na siya at walang malaman na sabihin.Si Trina…ang ex-girlfriend niya, kung bakit sa tinagal-tagal ng panahon na hindi niya na ito nakikita, kanina, nag-krus muli ang landas nilang dalawa. Ang masaklap, kasama pa nito ang taong pinaglalaanan na nito ng puso niya ngayon, o siguro, pinaglalaanan na ng buong buhay niya ngayon.Napahugot ng malalim na buntong-hininga ang binata. Ito ang hirap na binigyan niya pa ng day-off ang sarili sa araw na ito. Sana, isinubsob niya na lang uli ang ulo kanina sa trabaho. Sa pagbusisi ng mga transaks’yon nila na ibibiyahe patungong probinsiya sa isang linggo. Pero sa kakukulit ng assistant niyang si Joe, napahinuhod siya nito na magpahinga. At ayon nga, naisipan niyang pumunta ng mall para personal na mag-grocery.Inadya ba talaga ng pagkakataon na muli niyang makita ang dating nobya? Kasi, bakit ba dati-rati nama’y ipinakikisuyo niya n
ABALA si Vincent sa pagki-create ng bagong designs sa maliit niyang private office nang kumatok doon ang sekretarya niyang si Edna. “Pasok.” aniya. “Yes, Edna?” hindi tumitingin na tanong niya. “Ire-remind ko lang boss, mamaya ang dating ni Atty. Lorenzo. Siya ang personal na pipili ng designs ng mga furnitures para sa soon to open niyang law firm.” Imporma ng mahigit treinta anyos na babae. “Ah, okay. Nag-usap na kami ni Joe tungkol diyan. Ipa-ready n’yo na rin ang showroom dahil ang alam ko, kasama niya rin ang kaibigan niyang abogado na interesado rin sa mga produkto natin.” “Yes, boss.” “At Edna,” tawag niya sa papalabas ng sekretarya. “Please update me sa mga bagong kliyente na nadagdag. Pag-aaralan ko kung kaya nating magbigay ng maganda-gandang discount para umulit sila sa atin.” “Speaking boss, may bago nga tayong kliyente from Sta.Rosa. Nagkainteres no’ng makita niya ‘yong ipi-nost ko last week. ‘Yong bed frame nating made in abaca. At ‘yong bamboo dresser natin. Asking
LUMAPIT si Vincent kina Andrea at Meldy. “Miss D-domingo --- ?” inilahad pa nito ang kanang palad.“Ah, siya po iyon.” Mabilis na agap ni Meldy. Miss pa nga po siya. Ako nama’y misis na…!”Natawa ang binata. “Hindi halata.” Sagot nito kay Meldy.“Ay, sir! Kilig much here!” humagikgik pa si Meldy.Siniko uli ni Andrea ang kaibigan. Saglit itong pinandilatan ng mata.“Pasensiya na po uli kayo at ginabi na kami sa paghahatid nitong in-order ninyo. Bukod sa na-traffic kami kanina sa Manila, inuna kasi muna namin ang Canlubang sa urgent issue doon.”“O-okay lang. Bukas ko pa nga inaasahan ‘yan.”May inabot si Vincent kay Andrea upang papirmahan nang tumunog ang cellphone nito.“Ah, excuse me…!” paghingi ng paumanhin ng binata bago lumayo ng kaunti upang kausapin ang tumawag.Sinundan ito ng tanaw ni Andrea. Si Meldy naman at si Aling Adel ang nag-assist sa dalawang trabahador na ipinanhik na sa bahay ni Andrea ang mga gamit.“Sa ayaw at sa gusto n’yo kukunin ko ang bata, tapos ang usapan!”
NAUWI sa malalim na pag-iisip si Andrea matapos na may mabasa na isang komento sa post ng isang kaibigan ni Vincent sa f&b. Oo. Hindi talaga siya tumigil ng pag-diskubre sa halos lahat ng bagay tungkol sa binata. Maging ang mga kaibigan nito sa face&book ay ini-stalk niya upang magkaroon pa siya ng kahit kaunting impormasyon tungkol sa pagkatao nito, pero madalang ang mga bagay na iyon dahil hindi nga mahilig mag-face&book ang lalaki. Hanggang heto nga, sa araw na ito, may nabasa siyang isang komento mula sa post ng isang kaibigan nito. Birthday greetings para sa nagnga-ngalang ‘Fael’ ang nakita ni Andrea sa news feed ni Edna. Ang sekretarya ni Vincent na in-add friend niya sa f&b na nag-confirm naman agad sa friend request niya. Umaasa kasi siya na makakalap pa ng ilang mga bagay tungkol kay Vincent kaya siya nag-friend request dito. Masipag si Edna na mag-post ng mga produkto ng Team Vincent Furnitures sa iba-ibang social media sites partikular sa face&book. At hindi naman siya n
MULA MANILA ay nagpas’ya uling magb’yahe pabalik ng Sta.Rosa si Andrea matapos ang pinal na negosasyon ng bagong in-order niya sa Team Vincent Furnitures. At matapos na makakuha rin ng impormasyon na siya niya naman talagang sadya kung bakit siya naroroon.Maaga pa. Kung walang traffic, mahigit isang oras lang ay nasa bahay na uli siya, pero bago siya umuwi, dadaan muna siya ng mall para bumili ng isusuot niya mamayang gabi. Kailangang maging magandang-maganda siya mamaya. Na maging kaakit-akit siya sa paningin ni Vincent Valderama.Oo. Babalik uli siya sa lugar na ito mamaya. Kung saan, pipilitin niyang matupad ang plano niya. Wala na itong atrasan. Ngayon pa ba? Na may ideya na siya kung paano niya makakatagpong muli ang lalaking sadyang dineklara niya na, na magiging ama ng dadalhin niya sa kan’yang sinapupunan?Sakay ng taxi patungo sa mall, sari-sari ang naglalaro sa imahinasyon ng dalaga. Kung paano ang strategy na gagawin niya mamaya. Kung paano niya ‘ihahain’ ang sarili kay Vi
MAHIGIT KALAHATING ORAS yatang naghintay si Andrea nang maya-maya’y nakita niya ang pagpasok ng isang grupo sa main entrance ng resto bar. Tatlong pareha ng lalaki at babae at isang binata na tantiya niya’y nasa pagitan ng disiotso hanggang beinte anyos ang sabay-sabay na pumasok habang nagkakatuwaan.Sinalubong ang mga ito ng masayang pag-awit ng birthday song ng banda sa stage. At natiyak ng dalaga, naroon na ang birthday celebrant lalo na nang tawagin ito ng lead singer matapos itong kantahan para umakyat sa stage at magbigay ng mensahe.All eyes si Andrea sa kasalukuyang nagaganap. Malikot din ang kan’yang mga mata sa paghahanap at paghihintay sa hindi pa sumusulpot na si Vincent.Dama niya ang kasiyahan sa buong paligid. Lalo na nang nagsasalita na si Fael sa harap ng mikropono.“Thank you everyone for your warm greetings. But you know me. Hindi ako nasisiyahan sa puro bati lang. Hindi ako yayaman kung puro greetings lang. How about a treat kahit sa Hongkong lang?” tumawa ito. Ga