Humigit-kumulang isang daang isang milya, pa-Hilagang Luzon at isang daan at siyamnaput kilometro sa gawing Timog ng Taiwan.
Matatagpuan sa Kanlurang bahagi ng Sabtang Island na pinaghihiwalay ng isang malalim na karagatan, na halos dalawang kilometro kalapad. Makikita ang isang mala-paraisong Isla na malayo sa kabihasnan.
The government declared that the island was uninhabitable. Ibig sabihin, imposible itong tirhan ng mga tao dahil sa mapanganib ang lugar. Later on, the government revoked and declared that it is now habitable. Ngunit, lingid sa kaalaman ng lahat ay may isang pangkat na ng mga tao ang matagal ng naninirahan sa Isla. Sila ay binubuo ng isang tribo. Ang tribong Itbayat. Sila ang namamahala at pumoprotekta sa Isla. Pinamumunoan sila ng isang Datu na may nasasakupan na halos 250 katao.
Mahigit apat na libong taon na ang nakakalipas, sa panahon ng Neolithic. Nanirahan ang tribong Itbayat sa isang bundok ng Vohas Island na tinatawag nilang idjangs. Ito ay isang burol na ginawa nilang kuta at tirahan. Matarik ito at mahirap akyatin.
Sinadya itong hubugin ng mga Itbayat upang maging mahirap sa mga mananakop na umatake. Dahil narin sa istraktura ng burol, mas madali para sa mga taga-tribo na maipagtanggol ang kanilang sarili mula sa mataas na posisyon. The hills were selected due to their location and then improved by making it steeper and adding rock formations on the sides to improve its defensibility.
Sa pagdaan ng panahon, maraming mga Itbayat ang nakapagtapos ng pag-aaral at naging mga ilustrado, na nagdala sa kanilang tribo ng mga rebolusyonaryong ideya ng katipunan. Sa kabila noon ay nanatili parin ang kanilang kultura at mga paniniwala ngunit mas malawak na ang kanilang kaalaman na pinanghahawakan. Kung kaya ang kanilang tribo ngayon ay may pamamalakad batay sa modernong panahon.
They already have access to electricity and water. They also build their own schools and churches. But still, their language is preserved. Marunong din naman silang magsalita ng Tagalog at Ingles pero hindi nila nakakaligtaan na magsalita ng kanilang sariling wika. Marami na rin sa kanila ang nagpabinyag bilang Katoliko, habang ang ilan ay nananatili sa sinauna nilang paniniwala at kasali na siya roon.
"Dakila!" sigaw ng isang bata sa may kalayuan.
Lumingon ang isang binata na may mga tattoo sa katawan at kumaway dito. Katatapos lang nito sa pag-aararo sa bukid upang taniman ng mga kamote,ube,cassava,gabi, at bawang. Pangingisda at pagsasaka ang pangunahing hanapbuhay nilang mga Itbayat. Kinuha niya ang nakapatong na tela sa balikat at ipinampunas sa pawis na pawis na mukha dahil sa maghapong pag-aararo. Inalis niya muna ang suot na salakot na tinatawag nilang talugong, pati narin ang kanayi (woven vest) na suot. Gawa ito sa ginutay-gutay na dahon ng isang puno na tinatawag nilang Voyavoy o Date Palm. Lumalaki ito hanggang apat na metro ang taas. May matigas at magaspang na katawan at matutulis na mga dahon. Isinampay niyang muli ang tela sa balikat at mabilis na naglakad patungo sa batang tumawag sa kanya.
"Anong sadya mo sa'kin Banoy?" Aniya na kaagad nagtungo sa lilim ng punong akasya.
Kinuha niya ang lagayan ng tubig at kaagad na uminom. Ngayon palang niya naramdaman ang pagod sa buong araw na pagtratrabaho sa bukid. Kinailangan niya kasing bilisan ito bago pa man dumating ang panahon ng tag-ulan.
"Pinapatawag ka ni Datu Kidlat at may pagpupulong daw na gaganapin sa nayon kasama ang lupon ng matatanda" sagot nito at umupo katabi niya.
Kaagad na inilabas nito ang isang supot na may lamang mangga.
"Makaintindi ka su Ivatan?" (nakakaintindi ka ba ng Ivatan?) tanong niya rito at kumuha ng isang kapirasong mangga.
"Machinanawu aku su Ivatan" (nag-aaral ako ng Ivatan) sabay thumbs up nito sa kanya.
"Hindi naman porke't nanirahan kami ni Ina sa Maynila ay kakalimutan ko na ang wika natin kaka" (kuya) dagdag pa nito sabay ngiti ng malawak.
Ngumiti lang siya sa naging tugon ni Banoy. Sampung taong gulang na ito. Ang Ina nito ay nakapag-asawa ng taga-Maynila noong minsang may bumisitang mga Archaeologist sa Isla. Sa kasamaang palad, hindi rin nagtagal ang kanilang pagsasama at naghiwalay. Bumalik ang Ina ni Banoy sa Isla at dito na ulit nanirahan.
"Okay ah!" (mabuti naman) Aniya at kumuha pa ulit ng mangga.
"Makey aku nu mangga. Manawnas iya" (Gusto ko ang mangga. Matamis) tumayo siya at pinagpagan ang suot na bahag.
"Naging maaga ang anihan ng mangga kaka. Sa katunayan, ito ang mga hindi nakapasa para maibenta sa kabilang Isla. Kaya hiningi ko. Ibibigay din naman nila ito sa mga ka-tribo diba?"
Tumango siya at ginulo ang buhok ng batang lalake na ikinatawa nito.
"Mahep dana, mangay tana..." (pa-gabi na, tara)
Tumayo narin ito at sabay na silang naglakad pabalik sa nayon para dumalo sa gaganaping pagpupulong. Malayo-layo pa ang kanilang lalakbayin pababa pero hindi naman mahirap ang daan. Kasabay kasi ng modernisasyon ay naging maunlad na rin ang kanilang Isla. Naipaayos nila ang mga daan at ginawang sementado.
"Sumavat aku na sichanguryaw kaka, mirwa ta an kadwan, babay!"(uuwi na'ko ng bahay kuya, magkita nalang tayo sa susunod, paalam!) sigaw ni Banoy sa kanya na naglakad na papalayo papunta sa ibang direksyon.
Tumango lang siya rito at tipid na ngumiti. Binilisan narin niya ang mga hakbang pauwi sa kanilang tahanan.
"Ina?... Ara yu taw?" (Nay?... May tao ba?) Aniya at mahinang kumatok sa pintuan ng kanilang munting tahanan.
Ang mga bahay sa Isla ay karaniwang gawa sa apog,bato,kahoy at kati. Binubuo ito ng tatlong istraktura. Sala,kwarto at kusina, na kadalasan ay ginagawa nilang imbakan tuwing may bagyo.
Ang loob ng bahay ay maaliwalas at may malaking espasyo, kung saan pwedeng magtipon ang mga ka-tribo kapag may idinaraos na okasyon. Ang bubong ay gawa sa lime material at cogon grass. Idinesenyo ito upang maprotektahan sila laban sa malakas na hangin. Their island is known to be typhoon destination in the Philippines that's why they built their houses made of stones.
Maya-maya pa ay may lumabas na babaeng may katandaan na pero maliksi paring kumilos. May malaki itong ngiti sa mga labi at nakabuka ang mga braso para yakapin siya.
"Imu sawen,Dakila! Sumdep ka" (ikaw pala, Dakila! Halika) kaagad siyang niyakap nito at hinagkan sa pisngi.
Niyakap niya pabalik ang ina. Minsan lang kasi siya kung umuwi sa kanila. Masyado siyang abala sa bukid at nakabukod na rin. Sa edad na 30 ay may sarili na siyang bahay at doon na namamalagi. Bumisita lang siya ngayon dahil may pagpupulong at nami-miss narin niya ang ina.
"Kumninan ka na?" (kumain ka na ba?) tanong nito sabay hila sa kanya papunta sa kusina.
Umiling lang siya sa tanong ng Ina.
"Kuman ta na sichamguryaw? Angu uyaven ta?"(kakain na ba tayo?anong hapunan natin?) nakangiti niyang tanong sa Ina, "Nandito ang Ama mo. Ayun, nauna nang umupo. Kakain na sana kami kanina. Mabuti nalang at sakto kang dumating. Nakahabol ka pa sa hapunan" sagot ng Ina sabay turo sa Ama niyang tumayo sa kinauupuan at niyakap din siya.
"Dakila! Ara ka manguh?" (kamusta ka?) hinila na siya ng Ama paupo sa isang silya.
"Mapya Ama,imu?" (maayos lang ako Ama,ikaw?) sagot niya at kumuha na ng plato at kutsara, "Medyo naging abala lang ako sa bukid kaya ngayon lang nakabisita"
"Mapya... (okay lang) masdep sa u kanekanen. Kuman ta na (Masarap ang ulam. Kumain na tayo) Nagluto ang Ina mo ng piniritong dibang" sabay abot sa kanya ng ulam.
"May pagpupulong mamaya... Makangay ka? (Makakadalo ka ba?) Mapya siguro an myan ka dawri (Mas maigi kung naroon ka) pag-uusapan ang tungkol sa nalalapit na pagdiriwang"
Nilunok muna niya ang kinain at uminom ng tubig bago sumagot sa Ama."Ou nga pala. Sa susunod na buwan na iyon Ama diba?""Oon... (Ou) kaya kailangang ma-plano ng maiigi ang mga gagawin para sa araw na iyon. Seguradong may mga turistang dadagsa rito sa Isla"Nanumbalik tuloy sa kanyang alaala ang mga pangaral ng Ama noong bata pa siya tungkol sa kahulugan ng selebrasyong Vakul-Kanayi.Ang pagdiriwang ng Vakul-Kanayi ay simbolo ng kanilang dignidad. Ipinapakita rin nito ang diwa ng mga tribong Itbayat. Ang bawat detalye ng kanilang buhay ay nakasentro sa kaligtasan. Mula sa pagtutuyo ng mga isda, para mayroon silang makain kapag ang alon ay hindi mapagkatiwalaan. Hanggang sa pagtatayo ng mga bahay na gawa sa soledong mga bato. Na nagsisilbing pananggalang nila laban sa matinding bagyo. Sinasalamin din nito ang pagiging simple a
Napakamot naman ang kaibigan sa ulo nito at natawa nalang na humabol sa kanya. "Ngay"(okay) sagot pa nito, "Eto naman, sobrang seryoso. English is the universal language, kaya okay lang na gamitin natin ito. Isa pa, halos mga dayuhan ang mga turista sa kabilang Isla. Gamit na gamit ito para sa akin Amigo" Tinapik pa nito ang balikat niya at nauna nang naglakad habang pasipol-sipol. Nagkatinginan nalang sila ni Alab na nagkibit-balikat lang. "Balita ko, kinasal na raw si Kora" Napahinto ito sa paglalakad at napayuko. Si Kora ay matagal ng kasintahan ni Makisig pero biglang nagpakasal sa isang taga Maynila. "Iyon din ang alam ko. Hindi pa naman kami nagkakausap. Biglaan lang ang lahat. Ni wala manlang siyang sinabi. Sana, nakapaghanda ako" sagot nito na may matigas na ekspresyon sa mukha. "Kamusta ka naman? May palek (alak) ako sa bahay. Baka gusto mo
Napatango naman siya sa sinabi nito. Tama nga naman ang kaibigan. Sa totoo lang, hindi niya inaakala na sa kanilang tatlo, ito pa ang makakapagpayo ng may katuturan kay Makisig. Tahimik lang kasi ito. Napakadalang magsalita at parang may sariling mundo.Nakilala nila si Alab noong nag-aaral pa sila ng High school. May nakaaway si Makisig sa kanilang paaralan. Dalawa lang sila noon at pinagtutulungan ng isang grupo ng kalalakihan. Hindi pa sila maalam noon sa pakikipag-away.Biglang dumating si Alab at sinita ang mga nambugbog sa kanila. Nang makita ito ng grupo ay bigla nalang ang mga itong namutla at nag-atrasan. Inalok sila ni Alab na sumali sa Taekwondo at Eskrima, na kaagad nilang sinang-ayonan. Simula noon, sabay na silang tatlo na umuuwi sa Isla tuwing bakasyon. Napag-alaman din kasi nila na ang Ina nito ay nakapag-asawa ng ka-tribo nila at doon na nanirahan."From your experienced
Before the sun rises at exactly 4am, Amara woke up from sleep. She immediately prepared some coffee and sits in front of her personal computer to check any news and emails."Hmm... Nangunguna parin ang company ko. That's good" she said while having a triumphant smile on her face.After that, she stood up and walked to the kitchen. Then went to the refrigerator to get some ingredients for her breakfast. She decided to cook fried rice and two sunny side up eggs with hotdogs. This is what her old nanny usually cooked for her back then when she was still a kid."Oh! How I missed her..." She was basically living on her own. She likes the idea of being independent. Marunong din naman siya sa mga household chores. Tinuruan siya ng kanyang nanny dati at isa pa, she really values her privacy. She then gets some plates to put the food on it and prepare herself to eat.
After that, the chief financial officer (CFO) discussed the status update of the company. The company's performance and profit. Then she dismissed the meeting after. Bumalik na rin siya sa kanyang opisina pagkatapos at humingi ng kape sa kanyang sekretarya na kaagad namang sinunod nito. She's busy signing some papers when her secretary knock on the door."Get in..." wika niya."Ms. Hernandez, Mr. Noah is in the lobby. He wants to talk to you" inilapag nito ang kape sa mesa niya.Napalingon naman siya sa sinabi nito."Si Noah? Ano namang ginagawa ng gago na yun dito?!"Napabuntong-hininga siya sa sariling tanong. It's been 6 months after that horrifying night. Kung saan, nabisto niya ang ex-boyfriend at ang isa pa niyang kaibigan na si Layla na may relasyon pala. Noong una, todo walwal pa siya pero ngayon, hindi na. Tanggap na niya ang lah
The days went on and as usual, busy parin si Amara sa trabaho. Lalo na ngayon at may hinahanda silang event to launch their new product. Hindi na rin nangulit pa sa kanya si Noah na ipinagpasalamat niya. Abala siya sa pagbabasa ng mga dokumento nang tumunog ang kanyang cellphone. Itinigil na muna niya ang pagbabasa at tiningnan ito. Kaagad siyang napangiti sa nabasa.Beshy Faye:Let's chill! I miss you guys. 🥺Kitakits sa Royal Night Club @6pm sharp. Wag kayong mali-late. Labyu! 😘Kaagad naman siyang nag-reply.To Beshy Faye:G...Then sent. Ganun lang siya mag-reply. Gets na 'yon ng kaibigan niya. Mas maigi ng nag-reply siya keysa tadtarin siya ng text ng kaibigan. Loka-loka pa naman iyon kapag di napansin.At exactly 5 pm ay umuwi na siya. She needs to prepare for their bonding. Seguradong lasing na naman ang kaibigan na si Faye pagkatapos. She took a quick shower and picked her outfit.Na
Nagkatinginan naman sila ni Cora sa sinabi ng kaibigan."Naku! Mas mabuti pang sumayaw nalang tayo. Hindi ba sabi mo, nakapag-move on ka na dun?" wika niya na hinila na si Faye papunta sa dance floor.Nagpaiwan naman si Cora para bantayan ang mga gamit nila. Lumapit pa sa DJ si Faye para mag-request ng sasayawin nila na agad namang pinatugtog nito. They dance seductively at sinabayan ang ritmo ng musika. Aliw na aliw sila sa pagsasayaw nang may mabangga sa likuran si Faye."Ano ba!" sigaw ng babae.Napalingon naman silang dalawa ni Faye sa sigaw nito. Nakatalikod ang babae kay Faye at medyo nahihilo pa siya sa ilaw ng disco club, kaya hindi niya ito namukhaan agad."Ooppsss... I'm sorry miss–" nabitin sa pagsasalita si Faye nang lumingon sa kanila ang babae."Long time no see my dearest friends..." the girl smirked at them then flip
Tawang-tawa naman si Cora sa sinabi niya. Nag-usap pa sila about kay Noah bago siya naihatid nito sa condo niya at umalis na rin. Pagkapasok, dumiritso na siya sa kama para mahiga. Salamat sa binigay ni Cora kanina, hindi na siya masyadong nahihilo."Ano naman kaya ang mangyayari bukas?"Napatitig siya sa kisame. Hindi niya maiwasang balikan ang mga napagdaanan niya. Ilang beses na ba siyang na-inlove pero palaging nauuwi sa break-up? Lahat ng lalake na dumaan sa buhay niya ay nambabae. Palagi naman niyang binibigay ang best niya. Maswerte nga seguro siya sa ibang bagay subalit, mailap naman ang pag-ibig sa kanya."makakapag-asawa pa kaya ako? Magkaka-pamilya?"Bumangon siya at pumunta sa kitchen. Kumuha ng tubig sa refrigerator at uminom. Napatitig siya sa kawalan."Kung sakali man, kung may darating pa sa buhay ko...Sana, sana talaga siya na"B